ครัวคุณต๋อย

“คดข้าว” ใส่จาน มารยาทในหม้อข้าวที่ควรรู้

คดข้าวหรือตักข้าว เรื่องธรรมดาในครัวเรือนไทย ที่หลายคนอาจจะไม่รู้ แต่เป็นเรื่องมารยาทในการกินข้าวหม้อเดียวกัน สมัยก่อนข้าวก้นหม้อจะแข็ง ข้าวข้างบนจะนิ่มกว่าอร่อยกว่า เรียงเม็ดสวย เรียกว่าข้าวปากหม้อ บางบ้านถูกปลูกฝังมาว่า การตักข้าว ข้าวปากหม้อสำหรับตักบาตรพระ หรือให้คนที่อายุมากที่สุดของบ้าน คือ ปู่ ย่า ตา ยาย รองลงมาก็จะเป็น พ่อ แม่ ลุง ป้า น้า อา ส่วนเด็กๆก็จะกินข้าวก้นหม้อกัน  ส่วนบางบ้าน ก็จะตักตั้งแต่ปากหม้อคดให้ถึงก้นหม้อเพื่อจะได้กินส่วนบนไปจนถึงก้นหม้อ เพื่อทุกคนจะได้กินข้าวที่นิ่มกว่าและแข็งกว่าอย่างเท่าเทียม

1  วิธีคดข้าว หรือตักข้าวให้ข้าวสวยงาม นิ่มทั่วกันทั้งหม้อ  เริ่มจากการซุยข้าวหลังข้าวสุก โดยใช้ทัพพีซุยข้าวเบาๆให้ร่วนซุยหลังข้าวสุก เพื่อให้ข้าวร่วนออกจากกันและไล่ไอน้ำออกจากหม้อ เพื่อให้ข้าวนุ่มฟูและไม่แฉะ จากนั้น ตักข้าวจากขอบหม้อเข้าตรงกลางหม้อเป็นวงกลม เรื่อยๆ ตักข้าวสลับไปมาระหว่างขอบและตรงกลาง จนข้าวทุกเม็ดแยกตัวออกจากกัน  วิธีคดข้าวแบบนี้จะทำให้ข้าวสวยเท่ากัน   ทำให้ข้าวทุกเม็ดที่อยู่ในหม้อมีลักษณะเหมือนกัน จะตักข้าวจากตรงส่วนไหนก็ได้ และทำให้คนถัดไปได้ข้าวที่สวยน่ากินเหมือนกัน

2 อย่างไรก็ตามการคดข้าว แต่ละบ้าน แต่ละครัวเรือน แล้วแต่ความสะดวกและธรรมเนียมว่าชอบตักแบบไหน  ถ้าเป็นแขกไปบ้านคนอื่น แล้วต้องตักข้าว ควรสังเกตุหรือถามก่อนว่าบ้านนั้นคดข้าวกันเบบไหน

3 ความเชื่อเกี่ยวกับการตักข้าวเกี่ยวข้องกับการให้ความเคารพต่อ “ขวัญข้าว” ของแม่โพสพ โดยไม่ควรตักข้าวจากก้นหม้อหรือขอบหม้อจนหมด เพราะเชื่อว่าจะทำให้ขวัญข้าวหนีและนำไปสู่ความแห้งแล้ง อดอยาก หรือโรคพืชผลเสียหาย นอกจากนี้ การตักข้าวให้พูนถ้วยตามประเพณีจีนก็เป็นการแสดงความอุดมสมบูรณ์ โชคลาภ และความเคารพต่อบรรพบุรุษ